Będzie łatwiejszy dostęp spadkobierców do rachunków osób zmarłych, czyli jak prawnie uregulowano sprawę „martwych kont bankowych”.

Umowa rachunku bankowego, której funkcjonowanie uregulowane jest w Kodeksie cywilnym oraz ustawie Prawo bankowe to jedną z umów najczęściej zawieranych w obrocie cywilnym. Przyczyn powszechności tej umowy jest wiele, ale jedną z ważniejszych jest szybkość rozliczania środków płatniczych dokonywanych poprzez rachunki bankowe. Nie bez znaczenia jest także możliwość oszczędzania na rachunkach wolnych środków i gromadzenie kapitału na przyszłość. Na podstawie umowy o prowadzenie rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza do przechowywania jego środków pieniężnych na czas oznaczony lub nieoznaczony, oraz do dokonywania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.
W momencie śmierci posiadacza rachunku będącego osobą fizyczną środki pieniężne zgromadzone w banku wchodzą w skład masy spadkowej i podlegają dziedziczeniu zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. W przypadku braku testamentu dziedziczenie następuje według zasad tzw. dziedziczenia ustawowego, w przypadku zaś pozostawienia testamentu środki dziedziczy osoba bądź kilka osób wskazanych w testamencie- tzw. spadkobiercy testamentowi.
27 października 2015 r. Prezydent podpisał ustawę z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy prawo bankowe. Ustawa nowelizująca prawo bankowe wejdzie w życie z dniem 1 lipca 2016 r. i uporządkuje sprawy związane z rachunkami osób zmarłych.
Ustawa nazywana w procesie legislacyjnym ustawą o „ uśpionych rachunkach” była oczekiwana przez ekspertów od dawna, bowiem obecna sytuacja, w której depozyty zmarłych leżą w instytucjach finansowych, była niekorzystna szczególnie dla spadkobierców.

Bardzo często spadkobiercy zmarłego nie posiadają wiedzy, czy zmarły zdeponował środki finansowe w banku, a poszukiwanie tych środków jest żmudne i długotrwałe.

Od nowego roku będzie to łatwiejsze. Zgodnie ze znowelizowanym prawem bankowym spadkobiercy posiadacza rachunku będą mogli zwrócić się do dowolnego banku, w celu uzyskania informacji o rachunkach spadkodawcy prowadzonych również w innych bankach, bowiem zostanie utworzona scentralizowana baza danych zawierająca informacje o wszystkich rachunkach bankowych danej osoby (tzw. centralna informacja o rachunkach).
Zgodnie z nowym przepisem art. 59a ust. 1 prawa bankowego umowa rachunku bankowego, którego posiadaczem jest osoba fizyczna, niezawarta w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, będzie ulegała rozwiązaniu z:
1) dniem śmierci posiadacza rachunku, albo
2) upływem 10 lat od dnia wydania przez posiadacza rachunku ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku gdy umowa przewiduje prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków, chyba że umowa rachunku oszczędnościowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej była zawarta na czas oznaczony dłuższy niż 10 lat.
W aktualnym stanie prawnym z chwilą śmierci posiadacz rachunku umowa rachunku bankowego wygasa i przekształca się w tzw. depozyt nieprawidłowy, a środki na nim przechowywane nie są oprocentowane. Nowelizacja prawa bankowego wprowadza waloryzację depozytów po wygaśnięciu umowy rachunku bankowego, co zapewni ochronę zgromadzonych środków przed inflacją. Od dnia wygaśnięcia umowy rachunku bankowego, do dnia wypłaty środków pieniężnych osobie posiadającej do nich tytuł prawny, środki te będą podlegały waloryzacji o prognozowany w ustawie budżetowej na dany rok średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem. Waloryzacja będzie dokonywana na ostatni dzień roku kalendarzowego.
Ustawa nakłada na banki szereg obowiązków informacyjnych. Bardzo ważny jest obowiązek informowania klienta, przy zawarciu umowy rachunku bankowego, o prawie do zadysponowania zgromadzonymi środkami na wypadek śmierci. Możliwość złożenia takiej dyspozycji przewiduje aktualnie obowiązujące prawo bankowe, lecz bank nie musi informować o tym swoich klientów.
Zgodnie z treścią art. 56 ust 1 prawa bankowego posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci). Kwota tej wypłaty, bez względu na liczbę wydanych dyspozycji, nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana na piśmie. Kwota wypłacona na podstawie takiej dyspozycji nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku, a to oznacza, że można ja uzyskać jeszcze przed uzyskaniem praw do spadku, z pominięciem czasochłonnych procedur spadkowych, albo nawet nie będąc spadkobiercą.
Rozpropagowanie takiej możliwości dysponowania przez posiadacza rachunku częścią środków już za życia jest bardzo dobrym rozwiązaniem, gdyż bank jako profesjonalista winien informować swoich klientów nie tylko o aktualnej ofercie, ale także o prawach jakie przepisy przyznają posiadaczom rachunku.
Ponadto w przypadku powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku, który wydał dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, bank będzie miał obowiązek niezwłocznie zawiadomić wskazane przez posiadacza rachunku osoby o możliwości wypłaty określonej kwoty.
Ustawa nakłada na bank także obowiązek ustalania, czy posiadacz rachunku, który przez okres 5 lat nie składał dyspozycji, żyje . Prawo nie nakłada jednak na banki obowiązku ustalania czy posiadacz pozostawił spadkobierców.
Według nowych przepisów Bank będzie musiał poinformować w terminie 6 miesięcy od wejścia ich w życie posiadaczy rachunków bankowych, otwartych przed dniem wejścia w życie ustawy, o możliwości wydania przez posiadaczy dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz o treści art. 56 ustawy, chyba że dyspozycja taka została wydana albo posiadacz rachunku zmarł.
Zgodnie z nowelizacją w przypadku rozwiązania albo wygaśnięcia umowy rachunku bankowego z przyczyn, o których mowa w art. 59a ust. 1–3, bank jest obowiązany pisemnie poinformować gminę ostatniego miejsca zamieszkania posiadacza rachunku bankowego o:
1) dacie powzięcia przez bank informacji o śmierci posiadacza rachunku bankowego,
2) dacie wydania przez posiadacza rachunku bankowego ostatniej dyspozycji dotyczącej tego rachunku, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – tych rachunków,
3) wysokości środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – na rachunkach,
4) kwotach i tytułach wypłat dokonanych z rachunku, a w przypadku gdy umowa przewidywała prowadzenie więcej niż jednego rachunku – z rachunków,
5) możliwości nabycia przez nią prawa do środków pieniężnych, o których mowa w pkt 3, zgodnie z art. 935 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – wskazując źródło i podstawę ustaleń.

Nowelizację prawa bankowego należy uznać za krok w dobrym kierunku, choć nie jest ona pozbawiona wad. Nowe przepisy ułatwią spadkobiercom zmarłego posiadacza rachunku dostęp do informacji o stanie rachunku Obowiązki informacyjne nałożone na banki podniosą z pewnością świadomość prawną klientów banków poprzez zwrócenie uwagi na istnienie przepisów, o których wiedza w tej chwili nie jest powszechna.