Po lekturze wpisów na temat majątku małżeńskiego, już wiecie co to jest ustawowa wspólność majątkowa i kiedy powstaje, a także czym jest majątek osobisty każdego z małżonków, jak zmienić ustawową wspólność małżeńską, co to jest zarząd majątkiem wspólnym tym majątkiem, a także co robić, gdy małżonek źle zarządza majątkiem wspólnym, to jest w sposób, który może być szkodliwy dla współmałżonka.

Nadszedł czas na poruszenie równie ważnej kwestii jak sprzeciw oraz zgoda małżonka wobec niektórych czynności, a także odpowiedzialności małżonków za podejmowane przez nich czynności. Z przyczyn oczywistych będę musiała jednak podzielić ten wpis na części.

Zaczniemy od sprzeciwu i zgody.

Czym jest sprzeciw małżonka wobec czynności podejmowanych przez jego współmałżonka?

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje, że małżonek, który widzi że jego druga połowa szasta wspólnymi pieniędzmi na prawo i lewo, może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka. Jednak nie dotyczy to czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej.

Rodzi się zatem pytanie, co to są np. zwykłe potrzeby rodziny. Czy tata, który ma ochotę kupić dziecku quada za 2 tys złotych już je przekroczył czy też nie? Tu prawnicy – jak zwykle zresztą – będą się spierać. Są zwolennicy stosowania kryterium obiektywnego przy określeniu zwykłych potrzeb rodziny (tzn. uwzględniania potrzeb wynikających z warunków materialnych oraz stopy życiowej przeciętnej rodziny w kraju, przy założeniu zaspakajania ich z bieżących dochodów rodziny) – w tym podejściu tego rodzaj wydatku raczej będzie kwalifikowany jako ekstrawagancja. Są jednak zwolennicy stosowania kryterium subiektywnego, odwołującego się do sytuacji ekonomicznej danej rodziny, są też zwolennicy uwzględniania obu tych kryteriów łącznie.

Moja rada jest taka-jak macie tego rodzaju wątpliwości, wyraźcie sprzeciw, a potem będziemy się martwić jak to usprawiedliwić.

Sprzeciw, ale w jakiej formie

Sprzeciw może być złożony w formie dowolnej, nie tylko przy użyciu ustawowego pojęcia sprzeciwu. można posłużyć się takim sformułowaniem jak: „nie wyrażam zgody, nie chcę, nie jestem zainteresowany, odmawiam, protestuję”.

Termin na sprzeciw

Termin, w którym sprzeciw powinien być złożony w zasadzie nie jest określony, byleby zdążyć przed dokonaniem samej czynności. Jeżeli więc przykładowy tata kupił już tego quada, to za późno na sprzeciw.

Ogólny sprzeciw

Co ważne, sprzeciw można złożyć tylko wobec konkretnej czynności prawnej; nie może on więc przybrać postaci sprzeciwu generalnego. Takie generalne pozbawienie małżonka prawa do czynności jest możliwe poprzez sądowe pozbawienie prawa do zarządu majątku wspólnego, o czym pisałam tutaj.

Przykładowo mąż nie może oświadczyć, że sprzeciwia się wszystkiemu co robi jego żona. Musi wskazać na konkretną czynność. np. nie godzę się na to żeby moja żona poddała się zabiegowi powiększenia piersi ;P (w takim sensie, że nie będę tego sponsorował).

Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Czyli trzeba zadbać, żeby doszedł do konkretnej osoby.

Przykład: żona zamierza pożyczyć swojej koleżance 10.000 zł z majątku wspólnego. Mąż, który chce złożyć sprzeciw musi zadbać o to, żeby dotarł on do tej koleżanki – np. w mailu kierowanym do tej koleżanki.

Zgoda małżonka

Kodeks rodzinny przewiduje, że małżonkowie mogą działać wspólnie jak i osobno, ale pewne czynności wymagają zgody drugiego małżonka. Wprowadzenie wymogu zgody drugiego małżonka na dokonanie czynności prawnej stanowi wyjątek od zasady samodzielności zarządu.

Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:

czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków – np. nabycie własności domu
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal – np. najem lokalu
czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa – tu przykład chyba jest zbędny 😉
darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych – np. podarowanie koleżance samochodu.

Termin na udzielenie zgody

Zgoda może być oświadczona małżonkowi dokonującemu czynności prawnej i jego kontrahentowi, bądź tylko jednej z tych osób. Zgoda nie może być udzielona blankietowo, jednakże wśród prawników istnieje spór, jaki powinien być stopień sprecyzowania treści czynności prawnej objętej zgodą. Według przeważającego stanowiska wystarczające jest, by czynność ta była skonkretyzowana w zakresie jej istotnych postanowień. Czyli nie może to być zgoda na wszelkie darowizny żony, jakich w przyszłości dokonywać, ale raczej powinna to być zgoda na konkretną darowiznę na rzecz konkretnej osoby.

Zgoda może być udzielona zarówno przed dokonaniem czynności prawnej, jak i – w przypadku umów – także po jej dokonaniu. Jeżeli zgoda została wyrażona po zawarciu umowy, zwana jest potwierdzeniem i ma moc wsteczną od jej daty.

Trochę inaczej wygląda to z jednostronnymi czynnościami prawnymi. Jednostronne czynności prawne to takie, które do skutku wymagają tylko oświadczenia woli jednej strony (w umowach strony są przynajmniej dwie). Przykładem na czynności jednostronne, co których wymagana jest zgoda małżonka jest np. ustanowienie na czyjąś rzecz odrębnej własności lokalu.

Jednostronne czynności prawne dokonane bez wymaganej zgody drugiego małżonka są nieważne, co oznacza, że wymagają wyrażenia zgody małżonka najpóźniej w chwili ich dokonywania. Nie mogą one zostać później potwierdzone.

Forma zgody

Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie. Dobrym przykładem jest zakup nieruchomości – zawsze w formie aktu notarialnego zarówno sama umowa jak i zgoda małżonka. Jednak już np. zgoda do najmu lokalu (o ile nie jest okazjonalny do umowy wystarczy zwykła forma pisemna) może być wyrażona w zwykłej formie pisemnej. Odmowa potwierdzenia – zgody może przybrać dowolną formę (może być nawet wyrażona ustnie).

Wpływ zgody na skutek czynności

Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Jeżeli umowa taka zostanie potwierdzona przez drugiego małżonka, staje się ważna.

Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

Do tego czasu czynność prawna dotknięta jest sankcją tzw. bezskuteczności zawieszonej. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna, o czym wspomniałam powyżej.

Wpływ sprzeciwu na skutek czynności

Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Są rozbieżności co do tego, co ma taka skuteczność powodować ponieważ przepisy nie są sformułowane w sposób jasny. Według dominującego poglądu skuteczność oznacza, że czynność dokonana pomimo sprzeciwu jest dotknięta sankcją nieważności bezwzględnej, jako sprzeczna z ustawą.

Z kolei skuteczność sprzeciwu wobec małżonka oznacza, że w razie złożenia sprzeciwu, małżonek traci prawo do dokonania czynności zarządu majątkiem wspólnym.

Co to oznacza w praktyce? Tu skutki są uzależnione od tego, czy mówimy o czynności, która wymaga do swojej ważności zgody.

A więc czynność taka jak darowizna z majątku wspólnego (inna niż zwyczajowa), do której musi być zgoda współmałżonka – w razie sprzeciwu będzie po prostu nieważna (choć nie wszyscy komentatorzy widzą to tak jasno, jest tu bowiem rozbieżność – część z nich twierdzi że w tym przypadku mamy do czynienia z bezskutecznością zawieszoną do momentu niewyrażenia zgody, ale zasadniczo jedno z drugim się pokrywa – na ogół bowiem jak jest sprzeciw to nie ma zgody).

W odniesieniu do innych czynności, które nie są objęte obowiązkiem udzielenia zgody jak np. kupno samochodu – są one niestety ważne i skuteczne pomimo ich dokonania wbrew sprzeciwowi współmałżonka. Wydaje się to niesprawiedliwe z punktu widzenia małżonka sprzeciwiającego się, ale tak po prostu jest i warto mieć tego świadomość. Czy to oznacza, że nie warto wyrażać sprzeciwu?

W mojej ocenie zawsze warto korzystać z tego przepisu w sytuacji, w której w małżeństwie się nie układa i nie da się uniknąć sądowej ingerencji przy podziale majątku. Zawieranie przez małżonka umów prowadzących często do pomniejszania majątku wspólnego, pomimo skutecznych sprzeciwów drugiego małżonka może być w tych warunkach oceniane pod kątem naruszenia obowiązku współdziałania w zarządzie majątkiem wspólnym i może stać się podstawą do ingerencji sądu. Innymi słowy takie sytuacje można wykorzystywać w sporze z małżonkiem i może to być podstawą do sądowego orzeczenia o zakazie zarządu majątkiem wspólnym czy też zniesienia wspólności majątkowej.

To tyle na dziś, w następnej odsłonie opowiem jak to się ma do odpowiedzialności za długi.